بررسی جریان سیّال لفظ در درّۀ نادره

این مقاله، پژوهشی است در بارۀ دلایل شکل­ گیری متن درّۀ ­نادره. نگارندگان، این کتاب را محصول جریانی ریشه­ دار در ذهن و زبان ایرانیان می­ دانند. در این مقاله، جریان یاد شده از منظر علوم مختلف انسانی از قبیل فلسفۀ زبان، فلسفۀ فلوطین، جامعه­ شناسی فوکویی، زبان ­شناسی سوسور و نحله ­های مختلف نقدادبی کاویده شده است. براین­ اساس می­توان این نوشتار را پژوهشی بین ­رشته ای در مورد دلایل مشکلی به­ نام درّه­ گویی در ادبیات فارسی دانست. درّه­ گویی، همان مغلق­ گویی و رمزوارگی است که با ورودش به آثار غیرادبی فارسی، معضلات و مشکلات فراوانی در جهت رشد تفکر و اندیشه به ­وجود می­ آورد. نگارندگان معتقدند این جریان ریشه­دار در ذهن و زبان ایرانیان، به دستیاری نوعی خاص از فرزانگی مورد قبول اجتماع، تبدیل به بیماری درّه­ گویی می­ شود. این نوع خاص فرزانگی به فراخی با استفاده از نظریات فوکو کاویده شده است. عامل دیگر در تبدیل جریان یاد شده به بیماری، نفوذ نظریۀ وحدت­ وجود و در نتیجه شکل‌گیری شکلی از نوشتار است که در این مقاله، جریان­ سیّال­ لفظ نامیده شده‌است. وحدت وجود در این معنا، مدلولاتی بسیار گسترده دارد؛ از آن جمله، نوعی از اتّصال به حقیقت واحد به ­وسیلۀ زیبایی ­های غیرقابل انکار موسیقیایی و توانایی­ های اعجاب­ آور واژگانی نویسنده است. دلایل «جریان­ سیّال ­لفظ» نامیدن آن، با نمایاندن وجوه تشابه و تمایز این گونۀ نوشتاری با «جریان ­سیّال­ ذهن» غربی مشخص شده است. در انتها با ارائۀ شواهدی از متن درّۀ­ نادره، اصلی­ ترین تکنیک میرزا­مهدی ­خان برای آفرینش درّۀ نادره نه اطناب معمولی و شناخته شده، بلکه ترکیبی جالب از ایجاز مخلّ در کمیّت اطناب مملّ دانسته شده است.